«Κόκκινα» δάνεια: 35% στην Ουκρανία με πόλεμο, 50% στην Ελλάδα με ειρήνη

Δέκα χρόνια μετά το δραματικό καλοκαίρι του 2015 και την τελευταία πράξη του δράματος της κρίσης, με τη συντριβή των αυταπατών και των μαγικών λύσεων, ο υπουργός Οικονομικών Κυριάκος Πιερρακάκης κάλεσε τις τράπεζες «να γίνουν και πάλι ηγέτιδες της επιχειρηματικότητας και της εξωστρέφειας, φορείς του κύρους της χώρας στο περιφερειακό και στο διεθνές περιβάλλον».   

Η αναφορά του κ. Πιερρακάκη στην πρόσφατη ΓΣ της Ελληνικής Ένωση  Τραπεζών  που συνέπεσε με την επέτειο του δημοψηφίσματος του 2015 ήρθε να μας υπενθυμίσει μια από τις ξεχασμένες πλευρές της κρίσης και των επιπτώσεων του τυχοδιωκτισμού του πολιτικού προσωπικού από το 2010 και μετά: την καταστροφή των τραπεζών και της απώλειας των Βαλκανίων και των μεγάλων επενδύσεων που είχαν πραγματοποιηθεί στις χώρες της περιοχής από τη δεκαετία του 1990. 

Στα τέλη του 2009, μετά από μια 20ετία μεγάλων επενδύσεων στις χώρες τις ευρύτερης περιοχής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, οι εγχώριες τράπεζες είχαν δημιουργήσει αυτό που περιέγραψε ο υπουργός Οικονομικών.  

Με παρουσία σε 16 χώρες, οι εγχώριες τράπεζες, είχαν χτίσει μια μικρή αυτοκρατορία που οριοθετούνταν βόρεια από την Ουκρανία και την Πολωνία, περιλαμβάνοντας σχεδόν όλες τις χώρες της Βαλκανικής Χερσονήσου, την Τουρκία, μέχρι την Νότιο Αφρική.  

Οι εγχώριοι τραπεζικοί όμιλοι είχαν στον έλεγχό τους, στις «νέες» χώρες, ένα δίκτυο περίπου 3.500 καταστημάτων, απασχολούσαν περίπου 50.000 εργαζόμενους. Το ενεργητικό των θυγατρικών τους στο εξωτερικό έφτανε τότε τα 88 δισ. ευρώ και οι χορηγήσεις δανείων τα 62 δισ. ευρώ. 

Η δυνητική αγορά των «νέων» χωρών όπου επεκτάθηκαν οι ελληνικές τράπεζες αριθμούσε σχεδόν 300 εκατομμύρια κατοίκους! 

Όλα αυτά, επενδύσεις δισεκατομμυρίων, που ξεκίνησαν από τη δεκαετία του 1990 χάθηκαν μέσα σε λίγα χρόνια καθώς οι ελληνικές τράπεζες, μετά τη χρεοκοπία του Δημοσίου, βρέθηκαν σε αδιέξοδο και διασώθηκαν με κρατικό χρήμα και υποχρεώθηκαν από τους δανειστές να πουλήσουν σχεδόν όλες τις θυγατρικές τους εκτός Ελλάδας. 

Μαζί με τις τράπεζες που «χάθηκαν» σε Αλβανία, Βουλγαρία, Ν. Αφρική, Ουκρανία, Βόρεια Μακεδονία, Πολωνία, Ρουμανία, Σερβία και Τουρκία «χάθηκε» και ανεκτίμητη πολιτική επιρροή της Ελλάδας. 

Πώς «χάσαμε» τα Βαλκάνια 

Στο τέλος του πρώτου τριμήνου του 2025 τα «κόκκινα» δάνεια στην Ουκρανία, χώρα που βρίσκεται σε πόλεμο από το 2022, διαμορφώθηκαν στο 28,6%, ενώ το υψηλότερο ποσοστό μη εξυπηρετούμενων δανείων, λόγω της κρίσης που προκάλεσε η ρωσική εισβολή, καταγράφηκε τον Ιούλιο του 2024 φτάνοντας το 34,6%. 

Στην Ελλάδα που μπορεί να περάσαμε μια μεγάλη κρίση, αλλά ευτυχώς όχι πόλεμο, το 2016 τα «κόκκινα» δάνεια ξεπέρασαν το 50%, δηλαδή τα μισά δάνεια δεν αποπληρώνονταν κανονικά. 

Η παραπάνω οξύμωρη εικόνα δίνει την απάντηση στην ερώτηση του «πώς χάσαμε τα Βαλκάνια». 

Οι Ουκρανοί  που προσπαθούν να σώσουν τη χώρα τους από τη Ρωσία αγωνίζονται να διατηρήσουν την κανανονικότητα στην λειτουργία της οικονομίας τους,  εκπληρώνοντας στο βαθμό του δυνατού τις υποχρεώσεις τους, ενώ στην Ελλάδα πολλοί είδαν την κρίση σαν ευκαιρία να μην πληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. 

Και οι πολιτικοί σαν μια ευκαιρία να αλιεύσουν ψήφους.

Πολιτική σπέκουλα με κινήματα «Δεν πληρώνω», κούφιες υποσχέσεις περί σεισάχθειας, προσδοκίες για «κούρεμα» οφειλών, νομικά τεχνάσματα τύπου Νόμος Κατσέλη κ.α. διέρρηξαν την κουλτούρα πληρωμών, γιγάντωσαν τις αθετήσεις και οδήγησαν σε ένα βουνό κόκκινων δανείων που εν πολλοίς κατέστρεψε τις τράπεζες.  

Καταστροφή που οδήγησε στην σχεδόν πλήρη αποχώρηση των τραπεζών από τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. 

Ο μεγάλος φόβος του Μ. Ντράγκι 

Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, που διετέλεσε υπουργός Οικονομικών στην κρίση, σημειώνει συχνά στους συνομιλητές του ότι η μεγαλύτερη ανησυχία του τότε προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, ήταν η «μόλυνση» της κουλτούρας πληρωμών και ο κίνδυνος ενεργοποίησης ενός φαύλου κύκλου αφερεγγυότητας. 

Ο κ. Ντράγκι προειδοποιούσε ότι η υπονόμευση της κουλτούρας πληρωμών θα είχε δραστικές επιπτώσεις, που θα απλώνονταν σε βάθος χρόνου, στην λειτουργία της οικονομίας, την υγεία των επιχειρήσεων και την σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος ενεργοποιώντας έναν φαύλο κύκλο. 

Δυστυχώς υπό την κυριαρχία του λαϊκισμού  δεν μπορέσαμε να αποφύγουμε το φαύλο κύκλο της αφερεγγυότητας και τις επιπτώσεις της πληρώσαμε ακριβά, καθώς οι τράπεζες καταστράφηκαν στην κρίση, και πληρώνουμε ακόμα με τα δισεκατομμύρια κόκκινων δανείων που βρίσκονται στη διαχείριση των servicers αλλά και με το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος των πληθυσμού παραμένει εκτός τραπεζικού συστήματος και σήμερα λόγω οφειλών του παρελθόντος. 

Ασφαλώς δεν ήταν μόνο η μόλυνση της κουλτούρας πληρωμών. Η βύθιση της οικονομίας λόγω της κρίσης αναπόδραστα οδήγησε σε οικονομικό αδιέξοδο νοικοκυριά και επιχειρήσεις και μεγάλη αύξηση των «κόκκινων» δανείων.  

Ωστόσο, η ύφεση στην Ελλάδα έλαβε πολύ μεγάλες διαστάσεις, κάτι που δεν έχει προηγούμενο σε καιρό ειρήνης, λόγω του πολιτικού τυχοδιωκτισμού, του λαϊκισμού και της αναζήτησης μαγικών λύσεων που οδήγησε σε εξάρθρωση την οικονομία.  Το ΑΕΠ μειώθηκε περίπου 25% ενώ η ανεργία εκτοξεύτηκε σε δυσθεώρητα ύψη.

Ο εκτροχιασμός της οικονομίας και η αδυναμία ελέγχου της κατάστασης οδήγησε τελικά στο PSI και το κούρεμα των ομολόγων που αποτέλεσε επίσης μεγάλο πλήγμα για τις τράπεζες. 

Όπως η διάβρωση της κουλτούρας αμοιβών γιγάντωσε το πρόβλημα και οδήγησε τις τράπεζες, αρκετές φορές, σε αδιέξοδο και ανακεφαλαιοποιήσεις.  

Δεν είναι τυχαίο ότι οι καθυστερήσεις ανήλθαν σε αφύσικα επίπεδα κατά βάση σε τρία πεδία της οικονομίας: τις τράπεζες, την εφορία και τη ΔΕΗ. Πεδία που βρέθηκαν στο επίκεντρο του λαϊκισμού και των κάλπικων υποσχέσεων. 

Πώς στάθηκαν όρθιες οι τράπεζες στην Ουκρανία 

Όπως σημειώνει ο Γιάννης Κυριακόπουλος, επικεφαλής της Piraeus Bank στην Ουκρανία, θυγατρική που τελικά δεν πουλήθηκε λόγω συγκυριών αλλά υποχρεώθηκε σε δραστικό περιορισμό του μεγέθους της, η αποτελεσματική λειτουργία των τραπεζών στην Ουκρανία μετά την εισβολή αποτέλεσε το κλειδί για την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας και την διατήρηση της κανονικότητας στην χώρας στη σκιά του πολέμου. 

«Το 2015», σημειώνει ο κ. Κυριακόπουλος, «με την βοήθεια του ΔΝΤ πραγματοποιήθηκε μια ριζική εξυγίανση του χρηματοπιστωτικού τομέα στην Ουκρανία. Παράλληλα μπήκαν ισχυρές βάσεις εποπτικά, διοικητικά και τεχνολογικά καθιστώντας το τραπεζικό σύστημα εξαιρετικά προηγμένο, αποτελεσματικό και βασιζόμενο σε αυστηρούς κανόνες λειτουργίας». 

Ο κ. Κυριακόπουλος σημειώνει ότι οι τράπεζες στην Ουκρανία δεν σταμάτησαν ούτε μια ημέρα να λειτουργούν μετά την εισβολή. Βασιζόμενες στην τεχνολογική τους υπεροχή, την καινοτομία και την ισχυρή κεφαλαιακή τους βάση έδειξαν αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα υποστηρίζοντας 24/7 την ουκρανική οικονομία, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά συμβάλλοντας καθοριστικά στη διατήρηση της κανονικότητας  και της σταθερότητας στη χώρα. 

Μετά την εξυγίανση του 2015 οι τράπεζες στη χώρα λειτουργούν με αυστηρό πλαίσιο και δεν υπήρξε καμία προσπάθεια σύνδεσης της πολεμικής κατάστασης με την εξυπηρέτηση των υποχρεώσεων των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, στο μέτρο του δυνατού. 

Τι απέμεινε από την χαμένη αυτοκρατορία

Από τα περίπου 3.500 καταστήματα που είχαν στον έλεγχό τους οι τράπεζες στα τέλη του 2009, ελάχιστα παραμένουν σήμερα. Στο τέλος του 2024 οι εγχώριες τράπεζες διέθεταν περίπου 340 καταστήματα εκτός Ελλάδος κυρίως στη Βουλγαρία, τα Σκόπια και την Κύπρο.

Η Eurobank κατάφερε να διατηρήσει, και πλέον διευρύνει, την ισχυρότερη παρουσία στο εξωτερικό. Στο τέλος του 2024 απασχολούσε εκτός Ελλάδος 6.340 εργαζόμενους διατηρώντας 73 καταστήματα στην Κύπρο και 200 στη Βουλγαρία. 

Φέτος η Eurobank ολοκλήρωσε την εξαγορά της Ελληνικής Τράπεζας στην Κύπρο, την πρώτη μεγάλη εξαγοράς που πραγματοποίησε ελληνική τράπεζα μετά την κρίση, ενισχύοντας κατά πολύ την διεθνή της παρουσία.

Η Εθνική διατηρεί ισχυρή παρουσία στην Βόρεια Μακεδονία ελέγχοντας την Stopanska Bank που διαθέτει 57 καταστήματα ενώ έχει παρουσία και στην Κύπρο. Η ΕΤΕ επεκτείνει την παρουσία της 

Η Alpha Bank εκτός Ελλάδας δραστηριοποιείται στην Κύπρο, με δίκτυο 12 καταστημάτων, παρουσία που ενισχύεται σημαντικά μετά την εξαγορά της κυπριακής Astro Bank. Επίσης διατηρεί το 10% της θυγατρικής της στη Ρουμανία που πούλησε στην Unicredit.

Τέλος, η Πειραιώς αποχώρησε από όλες τις χώρες που είχε παρουσία. Σήμερα διατηρεί την θυγατρική της στην Ουκρανία η οποία δεν πουλήθηκε λόγω δυσμενών συνθηκών και η οποία παρέμεινε τελικά στον όμιλο αφού προηγουμένως υποχρεώθηκε να μειώσει δραστικά το μέγεθός της.