Απειλεί με πρόστιμα δεκάδων δισ. η Ε.Ε. τους ψηφιακούς κολοσσούς

Ένα βήμα πιο κοντά στην επιβολή αυστηρών κανόνων στη λειτουργία των κολοσσών του διαδικτύου, που μπορεί να εκμεταλλεύονται τη θέση ισχύος τους σε επιχειρηματικά οικοσυστήματα, βρίσκεται πλέον η Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην Ελλάδα, η σχετική πρόταση νόμου που έγινε από νομοπαρασκευαστική επιτροπή υπό την προεδρία του Ιωάννη Λιανού, προέδρου της Επιτροπής Ανταγωνισμού, δεν έχει βρει τον δρόμο της προς τη Βουλή.

Η νομοθετική πράξη για τις ψηφιακές αγορές (Digital Markets Act), που έχει καταρτίσει η Κομισιόν, πήρε στα μέσα του μήνα έγκριση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με αρκετές προταθείσες τροποποιήσεις, και θα αποτελέσει τη βάση των διαπραγματεύσεων με τα κράτη μέλη μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2022. Το κυριότερο στοιχείο της ρύθμισης, που έχει θορυβήσει τους αμερικανικούς κολοσσούς των ψηφιακών υπηρεσιών, είναι η δυνατότητα επιβολής προστίμων που φθάνουν το 20% του κύκλου εργασιών και θα μπορούσαν να ανέλθουν σε... μυθικά ποσά: για παράδειγμα, η Amazon, με κύκλο εργασιών 386 δισ. δολ. το 2020, θα μπορούσε να βρεθεί αντιμέτωπη με πρόστιμα 77 δισ. δολ.

Όπως ανακοινώθηκε από το Ευρωκοινοβούλιο, το κείμενο που εγκρίθηκε έχει πέντε βασικούς άξονες:

1. Τέλος στις αθέμιτες επιχειρηματικές πρακτικές που εφαρμόζουν οι μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες,
2. Πρόσθετες υποχρεώσεις και απαγορεύσεις για τις εταιρείες που δρουν ως «ρυθμιστές πρόσβασης» στην αγορά,
3. Αρμόδια για την εφαρμογή των κανόνων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με τις εθνικές αρχές,
4. Περιορισμοί στις επιθετικές εξαγορές που στοχεύουν στη διάλυση των μικρών επιχειρήσεων,
5. Πρόστιμα που κυμαίνονται από 4% έως 20% του συνολικού κύκλου εργασιών  

Η πρόταση σχετικά με τη θέσπιση της νομοθετικής πράξης για τις ψηφιακές αγορές απαγορεύει ορισμένες πρακτικές που εφαρμόζουν οι μεγάλες πλατφόρμες, όταν αυτές δρουν με την ιδιότητα του «ρυθμιστή πρόσβασης» στην αγορά (gatekeeper). Δίνει επίσης τη δυνατότητα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διενεργεί ελέγχους στην αγορά και να επιβάλλει κυρώσεις στις επιχειρήσεις που δεν συμμορφώνονται με τους κανόνες.

Το κείμενο που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με 642 ψήφους υπέρ, 8 κατά και 46 αποχές φιλοδοξεί να θεσπίσει νέες υποχρεώσεις και απαγορεύσεις που ισχύουν άμεσα για τις πλατφόρμες αυτές, με σκοπό να διασφαλιστεί ότι οι αγορές είναι δίκαιες και ανοικτές.

Η πρόταση κανονισμού αφορά τις μεγάλες εταιρείες που παρέχουν «βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας» και οι οποίες είναι περισσότερο πιθανό να καταφύγουν σε αθέμιτες επιχειρηματικές πρακτικές. Ανάμεσά τους, κολοσσοί όπως η Amazon, η Facebook (Meta), η Google και η Apple. Στις εταιρείες περιλαμβάνονται οι διαδικτυακές υπηρεσίες διαμεσολάβησης, τα κοινωνικά δίκτυα, οι μηχανές αναζήτησης, τα λειτουργικά συστήματα, οι διαδικτυακές υπηρεσίες διαφήμισης, οι υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους και οι υπηρεσίες διαμοιρασμού βίντεο. Όλες οι παραπάνω πληρούν τα σχετικά κριτήρια έτσι ώστε να θεωρούνται «ρυθμιστές πρόσβασης» στην αγορά. Με την πρόταση των ευρωβουλευτών, το πεδίο εφαρμογής της πράξης διευρύνεται για να συμπεριλάβει τους φυλλομετρητές ιστού (browsers), τους εικονικούς βοηθούς και την έξυπνη τηλεόραση.

Οι ευρωβουλευτές εισάγουν επίσης σειρά αλλαγών στο κείμενο που κατήρτισε η Κομισιόν. Ειδικότερα, οι «ρυθμιστές πρόσβασης» καθορίζονται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια και επανεξετάζεται ο κατάλογος υποχρεώσεων και απαγορεύσεών τους, με τη συμπερίληψη νέων διατάξεων για τη στοχευμένη διαφήμιση και τη διαλειτουργικότητα των υπηρεσιών. Ακόμη, εισάγονται περιορισμοί στις επιθετικές εξαγορές που στοχεύουν στη διάλυση των μικρών επιχειρήσεων πριν αυτές καταστούν απειλητικές ως ανταγωνίστριες. Επίσης, ρυθμίζονται θέματα εφαρμογής της νομοθεσίας από την ΕΕ, ενώ καθορίζεται ο ρόλος των εθνικών αρχών ανταγωνισμού και το ύψος των προστίμων.

Η πρόταση με μια ματιά

Τα βασικά σημεία του κειμένου που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι έξι:

1. Αυξάνονται τα ποσοτικά κατώτατα όρια για τη συμπερίληψη μιας εταιρείας στο πεδίο εφαρμογής της πράξης για τις ψηφιακές αγορές. Συγκεκριμένα, απαιτείται ελάχιστος κύκλος εργασιών ύψους 8 δισ. ευρώ στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΕΟΧ), καθώς και κατώτατη χρηματιστηριακή αξία ύψους 80 δισ. ευρώ. Οι εταιρείες θα πρέπει επίσης να παρέχουν κάποια «βασική υπηρεσία πλατφόρμας» σε τουλάχιστον τρεις χώρες της ΕΕ και να έχουν τουλάχιστον 45 εκατομμύρια τελικούς χρήστες τον μήνα, καθώς και πάνω από 10.000 επιχειρηματικούς χρήστες.
2. Περιλαμβάνονται πρόσθετοι κανόνες όσον αφορά τη χρήση δεδομένων για στοχευμένη και εξατομικευμένη διαφήμιση, καθώς και για τη διαλειτουργικότητα των υπηρεσιών, π.χ. όταν παρέχονται από κοινού υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης και υπηρεσίες διαπροσωπικών επικοινωνιών ανεξαρτήτως αριθμών.
3. Εισάγονται περιορισμοί στις επιθετικές εξαγορές που στοχεύουν στη διάλυση των μικρών επιχειρήσεων. Εάν οι εταιρείες που δρουν ως «ρυθμιστές πρόσβασης» στην αγορά παραβιάζουν συστηματικά τις διατάξεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορεί να επιβάλει περιορισμούς στη δυνατότητά τους να εξαγοράζουν μικρότερες επιχειρήσεις που υπάγονται στην πράξη για τις ψηφιακές αγορές. Σκοπός είναι να αποκατασταθεί κάθε ζημία στην εσωτερική αγορά και να προληφθεί περαιτέρω βλάβη. Οι «ρυθμιστές πρόσβασης» θα είναι επίσης υποχρεωμένοι να ενημερώνουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για κάθε σχεδιαζόμενη συγκέντρωση μεταξύ επιχειρήσεων.
4. Διευκρινίζεται ποιος είναι ο ρόλος των εθνικών αρχών ανταγωνισμού, ενώ στην αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παραμένει ο έλεγχος εφαρμογής της πράξης.
5. Η πράξη για τις ψηφιακές αγορές θα πρέπει να διασφαλίζει ότι οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος μπορούν να ειδοποιούν τις αρμόδιες αρχές για πραγματικές ή ενδεχόμενες παραβάσεις του κανονισμού. Η πράξη θα πρέπει επίσης να προστατεύει τους μάρτυρες αυτούς από τυχόν αντίποινα.
6. Εάν μια εταιρεία που δρα ως «ρυθμιστής πρόσβασης» δεν συμμορφώνεται με τους κανόνες, προβλέπεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να επιβάλει πρόστιμα που δεν είναι χαμηλότερα από το 4% και δεν υπερβαίνουν το 20% του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών της εταιρείας κατά το προηγούμενο οικονομικό έτος.

Ι. Λιανός: Η πρωτοβουλία για νομοθετική ρύθμιση στην Ελλάδα

Συμπληρωματικά προς την Digital Services Act, στην Ελλάδα έχει προταθεί από νομοπαρασκευαστική επιτροπή μια προσθήκη στον νόμο για τον Ανταγωνισμό, με την οποία θα δοθεί η δυνατότητα στην Επιτροπή Ανταγωνισμού να παρεμβαίνει για να αντιμετωπίζει πρακτικές από επιχειρήσεις με μεγάλη οικονομική ισχύ σε οικοσυστήματα, οι οποίες στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό εις βάρος των μικρότερων επιχειρήσεων και των καταναλωτών.

Η σχετική πρόταση νομοθετικής ρύθμισης έχει ολοκληρωθεί από τα τέλη του καλοκαιριού, αλλά ακόμη δεν έχει κατατεθεί στη Βουλή. Σε αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στο Business Daily, ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού, Ιωάννης Λιανός, είχε εξηγήσει τη σημασία και την αναγκαιότητα αυτής της πρότασης νομοθετικής ρύθμισης, τονίζοντας ότι:

• Η Επιτροπή είναι υπέρ της δημιουργίας επιχειρηματικών οικοσυστημάτων. Μάλιστα στον καινούργιο νόμο υπάρχει ένα συγκεκριμένο άρθρο, το άρθρο 37α -το σχέδιο νόμου αυτή τη στιγμή δεν έχει ακόμα περάσει- το οποίο δίνει τη δυνατότητα στην Επιτροπή Ανταγωνισμού να μην αναλάβει δράση σε περίπτωση που δημιουργηθούν κάποια οικοσυστήματα τέλος πάντων συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων, κυρίως μικρομεσαίων επιχειρήσεων, με σκοπό κοινές επενδύσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Οπότε είμαστε υπέρ της δημιουργίας οικοσυστημάτων στην Ελλάδα κυρίως μεταξύ μικρομεσαίων επιχειρήσεων γιατί θεωρούμε ότι είναι ένας άλλος τρόπος μεγιστοποίησης αυτών των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και ανάπτυξής τους στο μέλλον.
• Βέβαια για να μπορέσει να λειτουργήσει σωστά και σε βάθος χρόνου ένα επιχειρηματικό οικοσύστημα, με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο αυτά τα επιχειρηματικά οικοσυστήματα αναπτύχθηκαν σε πολύ ανεπτυγμένες οικονομίες, όπως η νότια Κορέα πχ, είναι ότι τα μέρη του οικοσυστήματος θα πρέπει να είναι σίγουρο ότι οι επενδύσεις οι οποίες θα κάνουν, και σε κεφάλαια, και σε ενέργεια, και σε ανθρώπινο δυναμικό δεν θα τους οδηγήσουν στο λεγόμενο lock in effect, δηλαδή, το να αισθανθούν φυλακισμένοι στο συγκεκριμένο οικοσύστημα και από κει και πέρα να δώσουν τη δυνατότητα στον ενορχηστρωτή του συγκεκριμένου οικοσυστήματος, ο οποίος μπορεί να είναι μια πολύ μεγαλύτερη επιχείρηση, να τους εκμεταλλευτεί και να καταχραστεί τις επενδύσεις αυτές τις οποίες οι ίδιοι έχουν κάνει για τη δημιουργία αυτών των οικοσυστημάτων.
• Συνεπώς αν θέλουμε να δημιουργήσουμε καινούργια οικοσυστήματα θα πρέπει να δώσουμε στα μέρη των οικοσυστημάτων αυτών τη δυνατότητα να προστατεύσουμε τα δικαιώματά τους, τις επενδύσεις τους, τη δυνατότητά τους να μεταπηδήσουν σε άλλο επιχειρηματικό οικοσύστημα σε περίπτωση που ο ενορχηστρωτής του συγκεκριμένου οικοσυστήματος καταχράται αυτής της εμπιστοσύνης και της κοινής εργασίας που έχουν όλοι κάνει για τη δημιουργία αυτού του επιχειρηματικού οικοσυστήματος.
• Λόγω της ψηφιακής οικονομίας πλέον βλέπουμε τη δημιουργία πολύ μεγάλων ψηφιακών οικοσυστημάτων. Όλοι γνωρίζουμε την Apple, την Facebook, την Amazon, οι οποίες είναι επιχειρήσεις οι οποίες έχουν δημιουργήσει σημαντικά οικοσυστήματα από εταιρείες οι οποίες δρουν συμπληρωματικά με αυτές, δηλαδή κατά κύριο λόγο το προϊόν, η πλατφόρμα ανήκει στις συγκεκριμένες επιχειρήσεις, μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες πολλές από αυτές πλέον έχουν χρηματιστηριακή αξία πλέον των 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, δηλαδή, ένα ποσό το οποίο είναι απίστευτο.
• Και υπάρχει λοιπόν και ένα οικοσύστημα από μικρότερες εταιρείες οι οποίες συνεργάζονται μαζί τους. Τα προβλήματα τα οποία δημιουργούνται από αυτά τα οικοσυστήματα και αυτό το οποίο ανέφερα προηγουμένως, τα έχει ήδη εξετάσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και γι' αυτό τον λόγο εξάλλου προχωράει στη δημιουργία ενός καινούργιου θεσμικού πλαισίου με τον κανονισμό Digital Markets Act, ο οποίος θα ρυθμίζει αυτές τις μεγάλες εταιρείες πυλωρούς, οι οποίες έχουν ένα πολύ μεγάλο μέγεθος σε ευρωπαϊκό επίπεδο, γιατί εννοείται ότι είναι κάτι το οποίο δεν θα μπορέσει μια μικρή αρχή εθνική αρχή ανταγωνισμού να χειριστεί από μόνη της.
• Υπάρχουν στην Ελλάδα πάρα πολλές άλλες πλατφόρμες ή μεγάλες επιχειρήσεις -μπορώ να σας δώσω παραδείγματα στον τουριστικό τομέα η booking.com, η Expedia, το Airbnb- οι οποίες δεν υπόκεινται στον συγκεκριμένο κανονισμό και για τις οποίες ενδεχομένως θα μπορούσε να εφαρμοστεί το εθνικό δίκαιο ανταγωνισμού σε περίπτωση βέβαια που προχωρούσαν σε αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές. Υπάρχουν επίσης και επιχειρήσεις μη ψηφιακές, γιατί η ιδέα των οικοσυστημάτων ήταν κάτι που ξεκίνησε από την ψηφιακή οικονομία αλλά πλέον αναπτύχθηκε και σε μη ψηφιακές αγορές, οι οποίες επίσης προσπαθούν να δημιουργήσουν αυτά τα κέντρα, να προχωρήσουν και να δημιουργήσουν οικοσυστήματα επιχειρηματικά. Οι τράπεζες π.χ. μπορεί να είναι, μπορεί να είναι επιχειρήσεις μεγάλες όπως ο ΟΤΕ ή ο ΟΠΑΠ, οι οποίες θα εξαπλωθούν εκτός του συγκεκριμένου τομέα στον οποίο δρουν για να απλωθούν σε διάφορες άλλες υπηρεσίες κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα θετικό γιατί δίνει μια σημαντική ευελιξία και επίσης δίνει τη δυνατότητα στους μεγάλους παίκτες να δράσουν ως κέντρο καινοτομίας και να διαχύσουν αυτή την καινοτομία ευρύτερα στο οικοσύστημα τους.
• Αλλά για να προχωρήσει όμως αυτό και να λειτουργήσει θετικά για την οικονομία, θα πρέπει να αποφύγουμε οι συγκεκριμένοι παίκτες να μπορούν να καταχραστούν αυτής της εξάρτησης την οποία έχουν έναντί τους οι υπόλοιπες εταιρείες και συνεπώς να λειτουργήσουν αρνητικά στα κίνητρα καινοτομίας τα οποία έχουν οι μικρότερες επιχειρήσεις, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις οι οποίες αποτελούν μέρος του οικοσυστήματος τους.
• Τώρα, η Επιτροπή Ανταγωνισμού με το παρόν νομικό πλαίσιο μπορεί να δράσει μόνο σε περίπτωση που οι επιχειρήσεις αυτές έχουν δεσπόζουσα θέση σε μια αγορά. Πολλές φορές όμως βλέπουμε ότι δεν είναι απαραίτητο μια επιχείρηση σαν αυτές που ανέφερα να έχουν δεσπόζουσα θέση σε μια συγκεκριμένη αγορά. Η δύναμη την οποία αντλούν δεν προέρχεται από μια αγορά. Προέρχεται από την παρουσία τους σε πολλές αγορές συγχρόνως. Οπότε μπορεί μια επιχείρηση να μην έχει δεσπόζουσα θέση σε μια αγορά αλλά να αντλεί ισχύ από την παρουσία της σε πολλαπλές αγορές οι οποίες είναι συνδεδεμένες και από τη δυνατότητα που έχει πρόσβασης στους τελικούς καταναλωτές. Και αυτό ακριβώς το κενό του νόμου θέλαμε να καλύψουμε μέσω αυτής της πρότασης που είχαμε κάνει για τα οικοσυστήματα και την κατάχρηση θέσης ισχύος σε οικοσυστήματα δομικής σημασίας για τον ανταγωνισμό στην Ελλάδα.