Πτωχεύσεις α λα ελληνικά: Το μεγάλο φιάσκο

«Καπιταλισμός χωρίς πτώχευση είναι σαν Χριστιανισμό χωρίς κόλαση», όπως έχει πει ο Αμερικανός αστροναύτης, Φρανκ Κόρμαν. Ο ελληνικός καπιταλισμός, όμως, φαίνεται ότι δεν έχει... κόλαση: ακόμη και στη δεκαετία της μεγάλης κρίσης, που εξαφάνισε το 1/4 του ΑΕΠ της οικονομίας, πτώχευσαν μόνο 3.222 επιχειρήσεις, δηλαδή κατά μέσο όρο 322 το χρόνο, λιγότερες και από το τελευταίο «καλό» έτος για την ελληνική οικονομία (το 2007), όταν είχαν πτωχεύσει περισσότερες από 500 επιχειρήσεις!

Τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (βλ. πίνακα) φωτίζουν ένα από τα πιο παράδοξα στοιχεία του ελληνικού θεσμικού συστήματος, ότι, δηλαδή, το πτωχευτικό δίκαιο στην Ελλάδα είναι τόσο αναποτελεσματικό, που ακόμη και στη διάρκεια της σοβαρότερης μεταπολεμικής οικονομικής κρίσης, οι επιχειρηματίες προτιμούσαν να διατηρούν τις επιχειρήσεις τους ανοικτές, έστω και σε κατάσταση.. ζόμπι, παρά να ακολουθήσουν την οδό της πτώχευσης.

Το πρόβλημα με την πτωχευτική νομοθεσία και την εφαρμογή της έχει δημιουργήσει σοβαρούς «πονοκεφάλους» και στα στελέχη της τρόικας, στα χρόνια που επιτηρούν την ελληνική οικονομία. Σε ειδική έκθεση που είχε δημοσιεύσει τον Ιανουάριο του 2017 το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τονιζόταν ότι:

• Η πτωχευτική νομοθεσία δεν αξιοποιείται επαρκώς. Παρότι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις βελτίωσαν το πλαίσιο, εξακολουθεί να είναι αποσυνδεδεμένος ο σχεδιασμός του συστήματος από την πρακτική του εφαρμογή, καθώς το πλαίσιο εξακολουθεί να είναι περίπλοκο και ακριβό, λαμβανομένου υπόψη ότι το 96,7% των ελληνικών επιχειρήσεων είναι μικρές και είναι αυτές που έχουν τα σοβαρότερα προβλήματα με την εξυπηρέτηση του χρέους τους.
• Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι ο αριθμός των υποθέσεων πτώχευσης δεν έχει σχέση με τη σοβαρή πίεση που έχουν υποστεί οι ελληνικές επιχειρήσεις, με τις υποθέσεις πτωχεύσεων να έχουν μειωθεί στη διάρκεια της κρίσης, συγκριτικά με την προ της κρίσης περίοδο.
• Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι τα επίσημα στατιστικά καταγράφουν μόνο τις επίσημες διαδικασίες πτώχευσης και όχι τις προ-πτωχευτικές διαδικασίες, που είναι πιο διαδεδομένες, αλλά κυρίως αξιοποιούνται από τις επιχειρήσεις ως ευκαιρίες για να σταματήσουν τις ενέργειες των πιστωτών και να κερδίσουν λίγο χρόνο για να «αναπνεύσουν».
• Επιπρόσθετα, η πτωχευτική διαδικασία είναι εξαιρετικά αναποτελεσματική. Για παράδειγμα, τους τρεις πρώτους μήνες του 2016, το Πρωτοδικείο Αθηνών – το μεγαλύτερο δικαστήριο στην Ελλάδα – είχε καταχωρημένες μόνο 16 αιτήσεις πτώχευσης. Δεν υπάρχει, εξάλλου, απόθεμα υποθέσεων που δεν έχουν εκδικασθεί. Όσες μένουν στα δικαστήρια είναι αυτές όπου δεν υπάρχουν στοιχεία ενεργητικού για ρευστοποίηση.
• Η έλλειψη αξιοποίησης της πτωχευτικής διαδικασίας υποδεικνύει το παράδοξο γεγονός ότι, ενώ υπάρχει μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων με χρέη, που είναι στην πραγματικότητα αφερέγγυες, αυτές κατά κανόνα μένουν εκτός πτωχευτικού συστήματος, ενώ ο πτωχευτικός νόμος εφαρμόζεται μόνο για λίγες περιπτώσεις εκκαθάρισης επιχειρήσεων, που τελικά ολοκληρώνεται ύστερα από μακρά διαδικασία, η οποία μπορεί να κρατήσει έως και 10 χρόνια, αφήνοντας ελάχιστες ή και καθόλου πληρωμές στους πιστωτές.
• Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, το πτωχευτικό σύστημα δεν είναι σε θέση να επιτελέσει τη βασική οικονομική του λειτουργία, δηλαδή να προσφέρει στους πιστωτές τα πιο αποτελεσματικά μέσα ανάκτησης οφειλών, ώστε να διατηρούνται στη ζωή οι πραγματικά βιώσιμες επιχειρήσεις και να εκκαθαρίζονται οι μη βιώσιμες και να διατίθενται οι πόροι στις πιο παραγωγικές χρήσεις.

Τα «ζόμπι» και οι επενδύσεις

Το πρόβλημα των επιχειρήσεων – ζόμπι, που λειτουργούν χωρίς να είναι βιώσιμες και απορροφούν πόρους, οι οποίοι θα μπορούσαν να διατεθούν σε υγιείς επιχειρήσεις, έχει επισημάνει και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας.

Σε παλαιότερη ομιλία του, ο κ. Στουρνάρας είχε τονίσει ότι οι υπερχρεωμένες, προβληματικές εταιρείες εμποδίζουν την προσέλκυση των επενδύσεων που χρειάζεται επειγόντως και σε μεγάλες δόσεις η ελληνική οικονομία. Ο μεγάλος όγκος προβληματικών δανείων καθυστερεί τις αναδιαρθρώσεις επιχειρήσεων και μειώνει τη δυνατότητα των βιώσιμων εταιρειών να χρηματοδοτήσουν νέα επενδυτικά σχέδια.

Σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ, την οποία είχε επικαλεσθεί ο κ. Στουρνάρας, όταν οι μη βιώσιμες επιχειρήσεις απορροφούν μεγάλα κεφάλαια, τότε η μέση βιώσιμη επιχείρηση περιορίζει τη δική της επενδυτική δραστηριότητα.

Προσομοιώσεις που έγιναν από τον ΟΟΣΑ υποδεικνύουν ότι, αν μειωθεί το μερίδιο του κεφαλαίου που απορροφούν οι εταιρείες - ζόμπι στο χαμηλότερο επίπεδο των χωρών του ΟΟΣΑ, αυτό θα μπορούσε να συσχετισθεί με μια αύξηση επενδύσεων από τη μέση βιώσιμη επιχείρηση κατά 4,7% και να επιταχυνθεί η προσπάθεια για πιο παραγωγική αξιοποίηση του κεφαλαίου.