Στις υψηλότερες θέσεις της Ευρώπης κατατάσσεται η Ελλάδα, όσον αφορά την επιστημονική έρευνα, ενώ με πολύ γρήγορους ρυθμούς αυξάνονται οι διδάκτορες. Αυτό το επιστημονικό δυναμικό, όμως, δεν βρίσκει διέξοδο προς τον ιδιωτικό τομέα, απασχολείται κατά κανόνα στο δημόσιο, με αποτέλεσμα η χώρα να κατατάσσεται μόνιμα στους ουραγούς της καινοτομίας στην Ευρώπη και να κινδυνεύει να χάσει το τρένο της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Αυτό είναι το κεντρικό συμπέρασμα ειδικής έρευνας του ΣΕΒ («Βιομηχανικά Διδακτορικά: Ένα σημαντικό βήμα αναβάθμισης της οικονομίας μέσα από τη σύνδεση της εκπαίδευσης και της έρευνας με τις επιχειρήσεις»), η οποία δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα και προτείνει την καθιέρωση και ενίσχυση με ειδικά κίνητρα από την πολιτεία των βιομηχανικών διδακτορικών, ώστε να συνδεθεί το υψηλού επιπέδου επιστημονικό δυναμικό της χώρας με την επιχειρηματικότητα.
Όπως σημειώνει ο ΣΕΒ, οι «Βιομηχανικές Διδακτορικές Διατριβές» είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό πεδίο για την αποτελεσματική διασύνδεση της ακαδημαϊκής έρευνας και εκπαίδευσης με τις ανάγκες του παραγωγικού μετασχηματισμού. Είναι πρωτότυπα μεν, αλλά εφαρμοσμένου προσανατολισμού, ερευνητικά έργα, που εκπονούνται από υποψήφιους διδάκτορες – σε ατομικό ή σε ομαδικό επίπεδο – στοχεύοντας στην εξεύρεση αυθεντικής και επιστημονικά τεκμηριωμένης λύσης σε συγκεκριμένα προβλήματα μιας επιχείρησης. Η τελευταία, είναι, κατά κανόνα, και ο παραγγελιοδόχος της έρευνας.
Απογοητευτική κατάσταση
Το σημερινό τοπίο, σε ό,τι αφορά τη διασύνδεση της γνώσης με την επιχειρηματική δραστηριότητα, όπως περιγράφεται από το report του ΣΕΒ είναι μάλλον απογοητευτικό:
- Η Ελλάδα, σε γενικές γραμμές ακολουθεί την αντίστοιχη τάση με την υπόλοιπη ΕΕ όσον αφορά στην αύξηση των κατόχων διδακτορικού τίτλου. Ο συνολικός αριθμός των διδακτόρων έχει τριπλασιαστεί σε σχέση με το 2000 και σήμερα ανέρχεται περίπου σε 44.000 διδάκτορες, δηλαδή το 2% του συνόλου των αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
- Σε όρους απασχόλησης, οι κατέχοντες διδακτορικό τίτλο επηρεάστηκαν σημαντικά από την κρίση, αν και σε μικρότερο βαθμό συγκριτικά με τους αποφοίτους των χαμηλότερων εκπαιδευτικών βαθμίδων. Το 2013, το ποσοστό ανεργίας άγγιξε το 9%, ποσοστό τριπλάσιο σε σχέση με την περίοδο προ κρίσης, αλλά σήμερα έχει επανέλθει στα προ κρίσης επίπεδα. Ωστόσο, με το 18% των κατόχων διδακτορικού τίτλου να καταγράφονται ως μη οικονομικά ενεργοί, φαίνεται πως το φαινόμενο του brain drain έχει επιδράσει σημαντικά στη διαμόρφωση και των δύο αυτών μεγεθών.
- Ως προς την κατανομή των διδακτόρων στα διάφορα επιστημονικά πεδία, διαφαίνεται μία σαφής επαγγελματική στόχευση στον ακαδημαϊκό χώρο ή στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, αφού η μεγαλύτερη μερίδα των κατόχων διδακτορικού τίτλου συγκεντρώνεται στα πεδία των Ανθρωπιστικών Επιστημών, καθώς και στις Επιστήμες της Υγείας και της Εκπαίδευσης (Δ5).
- Ως προς την απασχόληση, ο δημόσιος και ευρύτερος δημόσιος τομέας παραμένει διαχρονικά ο κύριος εργοδότης των κατόχων διδακτορικού διπλώματος, αν και τα τελευταία χρόνια αυξάνεται η σχετική απασχόληση και στον ιδιωτικό τομέα, εξέλιξη που συνδέεται άμεσα με τον περιορισμό των προσλήψεων στο δημόσιο.
- Το 2018, το 82% των διδακτόρων απασχολείται στους κλάδους «Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες», «Δημόσια Διοίκηση», «Εκπαίδευση» (~46%) και «Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής μέριμνας». Αντίθετα, η παρουσία των διδακτόρων στη «Μεταποίηση» παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη, μόλις 2,3%.
- Η συνεργασία Ανώτατης Εκπαίδευσης και επιχειρήσεων παραμένει περιορισμένη και στο πλαίσιο των διδακτορικών σπουδών. Ενώ οι Έλληνες επιστήμονες έχουν ισχυρή παρουσία στα ευρωπαϊκά ανταγωνιστικά προγράμματα (με την Ελλάδα στην 6η θέση της σχετικής κατάταξης), στην παραγωγή καινοτομίας η Ελλάδα κατατάσσεται συστηματικά στις τελευταίες θέσεις σε διεθνείς δείκτες.
Η ερευνητική δραστηριότητα
Από τις μεγάλες επιχειρήσεις πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο η ερευνητική δραστηριότητα, όπως σημειώνει ο ΣΕΒ. Η ερευνητική δραστηριότητα, πάντως, παραμένει περιορισμένης έκτασης και έντασης συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του ΣΕΒ σε 1.000 επιχειρήσεις, το 27% των μεγαλύτερων βιομηχανικών επιχειρήσεων της χώρας διαθέτει τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης.
Ωστόσο, θετικά αξιολογείται η σημαντική αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων σε Έρευνα & Ανάπτυξη, από το 27% της συνολικής ετήσιας δαπάνης το 2007, στο 49% το 2017. Αυτή η διαφαινόμενη νέα δυναμική ανοίγει την προοπτική αύξησης της προσφοράς θέσεων απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα για τους απόφοιτους της διδακτορικής βαθμίδας, αλλά και για την εν γένει ενδυνάμωση του εθνικού οικοσυστήματος έρευνας και καινοτομίας.
Η περιορισμένη αλληλεπίδραση μεταξύ της ακαδημαϊκής/ ερευνητικής και της επιχειρηματικής κοινότητας συντηρεί έναν φαύλο κύκλο χαμηλής ζήτησης για καινοτομική έρευνα εκ μέρους των εγχώριων επιχειρήσεων και αντίστοιχα περιορισμένης παραγωγής εφαρμοσμένης έρευνας από τα ελληνικά Α.Ε.Ι..
Το φαινόμενο αυτό επιβεβαιώνεται και από την τελευταία μελέτη του παγκοσμίου δικτύου Universitas 21 (2019), το μοναδικό δείκτη που αξιολογεί εθνικά συστήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και όχι μεμονωμένα πανεπιστημιακά ιδρύματα, σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα κατατάσσεται μόλις 22η μεταξύ 50 εκπαιδευτικών συστημάτων όσον αφορά στην εκπόνηση επιστημονικών άρθρων σε συνεργασία με επιχειρήσεις.
Στην Ελλάδα δεν έχει καλλιεργηθεί ισχυρή εταιρική σχέση μεταξύ Α.Ε.Ι. και επιχειρήσεων στο πεδίο της έρευνας. Το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο δεν περιλαμβάνει πρόνοιες για την προαγωγή της συνεργασίας με τον ιδιωτικό τομέα στο πεδίο της Ε&Α, ούτε ενθαρρύνει την εκπόνηση διδακτορικών διατριβών σε συνεργασία ή για λογαριασμό επιχειρήσεων.
Απουσιάζει ακόμα και η τυπική δυνατότητα έμμεσης συμμετοχής μιας επιχειρηματικής οντότητας στην εκπόνηση διδακτορικής διατριβής (π.χ. παροχή αναλωσίμων, χρήση εργαστηριακού/ βιομηχανικού εξοπλισμού ή/και εγκαταστάσεων της επιχείρησης κ.ά.), με αποτέλεσμα οι ελάχιστες απόπειρες προς αυτή την κατεύθυνση να υλοποιούνται άτυπα, κυρίως στο πλαίσιο διαπροσωπικών σχέσεων, χωρίς συστηματικότητα και, ως εκ τούτου, χωρίς ουσιαστική συμβολή στη καθιέρωση του θεσμού των βιομηχανικών διδακτορικών διατριβών.
Εξίσου αποτρεπτικά λειτουργεί η ατελής αυτονομία και το ασφυκτικό πλαίσιο λειτουργίας των ελληνικών Α.Ε.Ι. Επίσης, νομικές ασάφειες στο ζήτημα της πνευματικής ιδιοκτησίας και εμπορικής αξιοποίησης των διδακτορικών διατριβών δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο την ανάπτυξη της συνεργατικής βιομηχανικής έρευνας στη διδακτορική βαθμίδα.
Στο ελληνικό περιβάλλον, η δυνατότητα εκπόνησης διδακτορικής διατριβής σε συνεργασία με μία επιχείρηση η οποία προσβλέπει στην εμπορική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της, προσφέρεται είτε στο πλαίσιο μιας σύμβασης ανάθεσης ερευνητικού έργου από επιχείρηση σε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, είτε στο πλαίσιο προγραμμάτων υποτροφιών που χρηματοδοτούνται από ενωσιακούς ή / και εθνικούς πόρους για αυτό το σκοπό.
Παρά το δυσμενές θεσμικό περιβάλλον και την αδυναμία κατανόησης της χρησιμότητας της συνεργασίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, τα τελευταία χρόνια καταγράφεται μία τάση αύξησης της συμμετοχής επιχειρήσεων σε επιδοτούμενα προγράμματα ερευνητικής συνεργασίας (π.χ. «ΕΡΕΥΝΩ – ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ - ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ») και ενίσχυσης του ποσοστού των επιχειρήσεων που συνεργάζονται με ερευνητικούς φορείς για την καινοτομία, όπως προκύπτει από την έρευνα του CIS 2014-201616, γεγονός που υποδηλώνει μία κινητοποίηση του επιχειρηματικού κόσμου στην κατεύθυνση αναζήτησης ισχυρών ερευνητικών εταίρων για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους.
Οι προτάσεις του ΣΕΒ
Για τη διάδοση των Βιομηχανικών Διδακτορικών Διατριβών, ο ΣΕΒ προτείνει, μεταξύ άλλων τη θέσπιση ετήσιων συνεργασιών, στο πλαίσιο των οποίων θα προβάλλονται οι ερευνητικές δραστηριότητες Α.Ε.Ι. και επιχειρήσεων. Η αλληλεπίδραση αυτή θα προσφέρει ερείσματα και στις δύο πλευρές να αναπτύξουν κοινές πρωτοβουλίες και να διευρύνουν την διεπιφάνεια συνεργασίας στο πεδίο των διδακτορικών διατριβών.
Επίσης, την καθιέρωση μηχανισμού ενημέρωσης, μέσω υποβολής δήλωσης ερευνητικού ενδιαφέροντος από επιχειρήσεις, η οποία θα κοινοποιείται στο διδακτικό/ ερευνητικό προσωπικό των Α.Ε.Ι. Η υιοθέτηση μιας τέτοιας διαδικασίας, με την προσήκουσα διαφάνεια, προωθεί τη συνεργατική έρευνα και ταυτόχρονα προλαμβάνει οποιαδήποτε κριτική για επιλεκτικές σχέσεις μελών Δ.Ε.Π. με τον ιδιωτικό τομέα. Επιπλέον, τη συνεργασία πανεπιστημίων και επιχειρήσεων για επιλογή θεμάτων διδακτορικών διατριβών, βασισμένων σε συγκεκριμένες επιχειρηματικές ή και τεχνολογικές προκλήσεις, με προστιθέμενη αξία για τις επιχειρήσεις και το Industry 4.0.
Σε θεσμικό επίπεδο, προτείνεται ο σχεδιασμός εθνικής στρατηγικής για την προώθηση της συνεργασίας Α.Ε.Ι. – επιχειρήσεων και για τη μεταφορά της Γνώσης από το ακαδημαϊκό περιβάλλον στο παραγωγικό πεδίο, η οποία θα συμπεριλαμβάνει τη δυνατότητα εκπόνησης βιομηχανικών διδακτορικών διατριβών. Επίσης, η διεύρυνση της δυνατότητας χρηματοδότησης διδακτορικών διατριβών, με τη μορφή υποτροφιών, από επιχειρήσεις, γεγονός που αποτελεί καλή πρακτική σχεδόν σε όλα τα επιτυχημένα συστήματα καινοτομίας, παγκοσμίως. Με τον τρόπο αυτό, θα ενδυναμωθούν και οι ροές γνώσης μεταξύ των φορέων του συστήματος Έρευνας και Καινοτομίας (δηλαδή πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, επιχειρήσεις, ενώσεις χρηστών, δημόσιοι φορείς).
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
