Η τέχνη είναι απόλαυση. Μπορεί όμως να θεραπεύσει; Η απάντηση είναι θετική και μάλιστα χρησιμοποιείται εδώ και 200 χρόνια ως θεραπεία. Η ενασχόληση με τις τέχνες, όπως η ζωγραφική και η δημιουργία έργων μπορεί να σας οδηγήσει στην αυτογνωσία, στην ίαση ψυχικών ασθενειών, να μειώσει το άγχος, να σας φέρει πιο κοντά στην προσωπική σας ισορροπία και την ευτυχία.
Η εικαστική ψυχοθεραπεύτρια Κρυσταλλία Κολάση μιλά στο BD για το τι ακριβώς είναι, τα οφέλη και την ιστορία του art therapy ή αλλιώς εικαστική ψυχοθεραπεία.
- Πώς προέκυψε η ενασχόληση σας με το art therapy;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα, σε μια οικογένεια με καλλιτεχνικές ρίζες στη κλασσική μουσική και την υποκριτική- θέατρο. Από παιδί εκφραζόμουν και επικοινωνούσα με τον ‘έσω’ και ‘έξω’ κόσμο μέσα από τις Τέχνες. Η μουσική, ο χορός και η κάθε μορφή τέχνης (ζωγραφική, γλυπτική, κατασκευές, κόσμημα, κ.α.), αποτελούσαν μέρος της δικής μου ‘γλώσσας’. Τελικά, επέλεξα ως πεδίο σπουδών τις εφαρμοσμένες τέχνες και εργάστηκα για 22 χρόνια στον χώρο της διαφήμισης, του design και της διακόσμησης.
Η ‘ψυχολογική ματιά’ και προοπτική αποτελούσε πάντα πεδίο διερεύνησης της εργασίας μου και όλων μου των έργων. Με έλκυε η ψυχολογία και ειδικά η ψυχαναλυτική σκέψη και έβρισκα μαγική τη σύνδεση και σχέση τους με τις τέχνες. ‘Γύρισα στα θρανία’ και ολοκλήρωσα μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην «Εικαστική Ψυχοθεραπεία». Επιπλέον, έκανα μετεκπαιδεύσεις στην προσέγγιση «Ψυχοδυναμικής Ψυχοθεραπείας», στην «Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας κατά την Εγκυμοσύνη, τη Νεογνική και τη Βρεφική περίοδο», στις «Διεργασίες και Δυναμικά Ομάδας σε Ψυχιατρικά Πλαίσια» κ.ά.
Όλα αυτά τα χρόνια συνεργάζομαι με φορείς ψυχικής υγείας και εκπαιδευτικά πλαίσια (όπως το ΚΤΨ), με τον πολυσυνεργατικό χώρο HouseHub AMKE, που απευθύνεται στην ‘ενδυνάμωση του ατόμου και το ευ ζην της οικογένειας’, και συμμετέχω σε ομάδες κλινικής μελέτης και εποπτείας της «Περιγεννητικής Υγείας» και της «Διασύνδεσης μέσω του Ψυχοσώματος». Εργάζομαι ως ψυχοθεραπεύτρια μέσω τέχνης, με στόχο την ολιστική προσέγγιση και εμπερίεξη του ατόμου, της οικογένειας και της κοινότητας. Επικοινωνώ με την επωνυμία ‘Redesign yourself’ γιατί πιστεύω στην εν γένει δημιουργικότητα του ανθρώπου και την ικανότητά του να ‘επανασχεδιάζει’, αλλάζει, αναγεννά ή επανεφεύρει τον αυθεντικό του εαυτό.
- Τι ακριβώς είναι τo art therapy;
Ο ελληνικός όρος για το art therapy, είναι η εικαστική ψυχοθεραπεία ή αλλιώς ψυχοθεραπεία μέσω τέχνης. Είναι μία μέθοδος που συνδυάζει την ψυχολογία και τις παραδοσιακές ψυχοθεραπευτικές θεωρίες και τεχνικές, με την τέχνη, δηλαδή τις ψυχολογικές, διαπροσωπικές και σωματικές πτυχές της καλλιτεχνικής έκφρασης, της δημιουργικής διαδικασίας και της ανθρώπινης εμπειρίας. Αποτελεί δηλαδή μια πλήρη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, που χρησιμοποιεί την τέχνη (ζωγραφική, πηλός, κολλάζ, δημιουργική γραφή, κατασκευές, φωτογραφία κ.α.), με σκοπό την επίγνωση, την διάγνωση και την ίαση του εαυτού.
Κάθε συνεδρία εικαστικής θεραπείας, ατομικής ή ομαδικής, περιλαμβάνει την εικαστική δραστηριότητα και τη λεκτική επεξεργασία των έργων που δημιουργούνται. Τα έργα δρουν ως “κανάλι επικοινωνίας” για το κάθε άτομο με τον εαυτό του και για τα μέλη της ομάδας αναμεταξύ τους.
Ως εικαστική ψυχοθεραπεύτρια, μέσα σε ένα ασφαλές θεραπευτικό πλαίσιο, που διέπεται από εχεμύθεια, σεβασμό και εμπιστοσύνη, συνοδεύω και διευκολύνω τους θεραπευόμενους στην προσωπική τους αυτογνωσία και ανάπτυξη, καθώς και στο ‘σχετίζεσθαι’ με τους άλλους. Η θεραπευτική σχέση ενισχύεται και εμπλουτίζεται από τη δημιουργική έκφραση και τη μεταξύ ‘τριών μερών’ σχέση και επικοινωνία (θεραπευόμενος/η – έργο – θεραπεύτρια). Γι’ αυτό και η τέχνη δεν είναι αυτοσκοπός αλλά το μέσο για να επιτευχθεί ο θεραπευτικός στόχος.
Η εικαστική ψυχοθεραπεία απευθύνεται σε άτομα κάθε ηλικίας ανεξαρτήτως ιστορικού ή κοινωνικού στάτους, καθώς και σε ζευγάρια, οικογένειες και ομάδες. Διευκολύνει την συναισθηματική έκφραση, ενδυναμώνει την αυτοεκτίμηση και την ψυχική ανθεκτικότητα, μειώνει ή και επιλύει εσωτερικές συγκρούσεις και άγχος, ενισχύει τις κοινωνικές δεξιότητες και την ενσυναίσθηση του ανθρώπου. Έχει πλήθος εφαρμογών τόσο στον κλάδο της περίθαλψης και ψυχικής υγείας, όσο και στην εκπαίδευση, την τέχνη (μουσεία και ιδρύματα), το οικογενειακό, επαγγελματικό-επιχειρηματικό και κοινωνικό περιβάλλον, το πένθος και την ανακουφιστική φροντίδα.
- Πώς μπορεί να βοηθήσει στην ευτυχία και ισορροπία των ανθρώπων;
Η εικαστική έκφραση είναι μια προβλητική τεχνική που επιτρέπει σε όλους μας να φτιάχνουμε-κατασκευάζουμε εικόνες του εσωτερικού ή εξωτερικού μας κόσμου. Μας βοηθά να έρθουμε σε επαφή κι επικοινωνία με συνειδητά ή ασυνείδητα κομμάτια μας, να συνδέσουμε εμπειρίες και βιώματα και να δώσουμε ή να μετασχηματίσουμε το δικό μας νόημα.
‘Μία εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις’, λέμε συχνά, γιατί όταν την κοιτάμε γεμίζουμε σκέψεις, αισθήσεις και συναισθήματα που οι λέξεις δεν μπορούν να περιγράψουν. Παράλληλα ο δημιουργός μιας εικόνας, με το έργο του, μας ταξιδεύει και μας συνδέει με ‘ψυχικούς τόπους’, μνήμες και εμπειρίες της ζωής μας. Αυτό οφείλεται στο ότι η επεξεργασία της γλώσσας, η συναισθηματική επεξεργασία (μνήμες, αναμνήσεις και τραύμα) και η δημιουργική σκέψη περιλαμβάνουν και αποθηκεύονται σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου. Η εικαστική ψυχοθεραπεία βοηθά στην ενσωμάτωση αυτών των εγκεφαλικών δομών και στην γεφύρωση των κενών μεταξύ αυτών των διαδικασιών. Με πιο ολιστικό και διαισθητικό τρόπο, μπορεί να οδηγήσει στην αυτογνωσία και ισορροπία των ανθρώπων.
Η δημιουργία ενός έργου είναι μια φυσική διαδικασία, που δεν απαιτεί εμπειρία ή ταλέντο. Έχει ευχαρίστηση, απόλαυση, χαρά και μας συνδέει με το δημιουργικό παιδί μέσα μας… αυτό που πολλοί ‘αφήσαμε’ πίσω μας όταν ‘μεγαλώσαμε’. Η δύναμη της Εικαστικής Ψυχοθεραπείας έγκειται στο γεγονός ότι η αυτοέκφραση επιτρέπει στο άτομο την συμμετοχή του στην προσωπική του εξερεύνηση και ανάπτυξη.
Και όπως τονίζει η Amanda Chambala (2008, Anxiety and Art Therapy: Treatment in the Public Eye), ‘μέσα από την τέχνη και τη δημιουργία ορατών απεικονίσεων της ψυχικής μας κατάστασης, επιτρέπουμε στον εαυτό μας να κάνει πίσω, να δει μέσα του και να αναγνωρίσει τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του. Αποκτάμε έτσι μια σαφέστερη κατανόηση των παραγόντων που συμβάλλουν στην προσωπική μας ευτυχία και ανάπτυξη καθώς και στις αλλαγές που πρέπει να γίνουν στη ζωή μας’.
- Πώς ανταποκρίνονται οι Έλληνες στο art therapy;
Στις μέρες μας πλέον, δεν υπάρχει τόσο έντονη προκατάληψη απέναντι στην ψυχοθεραπεία, τον ψυχίατρο, την αγωγή, τον ειδικό ψυχικής υγείας γενικά… Έχει δημιουργηθεί ένα καλό υπόβαθρο και οι Έλληνες είναι περισσότερο ενήμεροι και ανοιχτοί στο να γνωρίσουν και εντάξουν τα οφέλη της ψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας στη ζωή τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, μοιάζει η εικαστική ψυχοθεραπεία, να γίνεται όλο και πιο προσιτή και γνωστή στην Ελλάδα. Απουσιάζει ίσως η σωστή ενημέρωση για το τι ακριβώς είναι, για την πληρότητα και εγκυρότητα της μεθόδου, τις διαφορετικές προσεγγίσεις της, ή για τον τρόπο που μπορεί να βοηθήσει το άτομο, ‘προσαρμοζόμενη’ στις δικές του/της ψυχικές ανάγκες. Πολλές φορές διακρίνω έλλειψη γνώσης πίσω από τις διαφορετικές απόψεις, αντιλήψεις ή πεποιθήσεις του κόσμου καθώς και τη λανθασμένη χρήση της από μη εκπαιδευμένους και πιστοποιημένους σε αυτήν επαγγελματίες.
Η εικαστική ψυχοθεραπεία χρησιμοποιεί την τέχνη ως εργαλείο, αλλά είναι τελείως διαφορετική από το να ζωγραφίζεις από μόνος σου ή από την παρακολούθηση ενός εργαστηρίου τέχνης, που εστιάζει στην εκμάθηση της εικαστικής γλώσσας, στην τεχνική και το αποτέλεσμα. Η παρουσία του/της ψυχοθεραπευτή/τριας, που έχει εκπαιδευτεί στη χρήση των υλικών και της τέχνης ως τρόπο σύνδεσης με τον εαυτό, ερμηνείας των συναισθημάτων-συμπεριφορών και επίλυσης προβλημάτων ψυχικής υγείας, είναι αυτή που παίζει καταλυτικό ρόλο μέσα στον θεραπευτικό ‘χώρο και χρόνο’.
Έτσι, είναι πολύ ενθαρρυντική η ανταπόκριση του κόσμου που έχω γνωρίσει και συνεργαστεί και αισιόδοξα τα αποτελέσματα της εμπειρίας τους στην εικαστική θεραπεία. Το ‘ψυχικό αποτύπωμα’ σε όσους την δοκιμάζουν (ψυχοθεραπευτικά ή σε βιωματικές ομάδες αυτογνωσίας και σεμινάρια), είναι από ευχάριστο έως θετικό και δρα βοηθητικά ή επανορθωτικά στο μονοπάτι της αυτογνωσίας τους. Η τελική επιλογή όμως είναι ένα πολυπαραγοντικό θέμα. Αφορά τη δυνατότητα, ετοιμότητα, διαθεσιμότητα και δέσμευση του ανθρώπου, στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή της ζωής του, να κάνει βουτιά στον εαυτό και την αλήθεια του για να κάνει την αλλαγή… να γίνει η αλλαγή που επιθυμεί.
Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε ότι σύντομα ξεκινά και στην χώρα μας η πολιτιστική συνταγογράφηση, ως συμπληρωματική αγωγή στην ψυχική υγεία (στο πλαίσιο του σχετικού πιλοτικού προγράμματος που υλοποιείται με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης). Αυτό θα βοηθήσει επιπλέον στην αύξηση της αναγνωρισιμότητας και θα δώσει την ευκαιρία στο ευρύ κοινό να γνωρίσει τους τρόπους που η τέχνη είναι θεραπευτική, αφού πλέον θα «μοιράζεται και με συνταγή γιατρού».
- Ποια είναι η ιστορία αυτής της εικαστικής ψυχοθεραπείας;
Παρότι η δημιουργική έκφραση υπάρχει ανά τους αιώνες (σπήλαια, σύμβολα, αγαλματίδια, φυλαχτά, τοτέμ και ιερές ζωγραφιές) ως μέσο αυτοέκφρασης, επικοινωνίας, επίλυσης συγκρούσεων, πρόληψης και θεραπείας, η εικαστική ψυχοθεραπεία άρχισε να αναδεικνύεται ως σύγχρονο επαγγελματικό και επιστημονικό πεδίο από τα μέσα του 20ου αιώνα.
Η τέχνη εμφανίζεται στην θεραπεία εδώ και 200 χρόνια, με διαφορετικές μορφές ή εφαρμογές (τελετουργίες, θρησκευτικά έθιμα, ανθρωπολογία, έργα ‘τέχνης και τρέλας’ του 18ου-19ου αιώνα, κ.α.). Από τις αρχές του 20ου αιώνα ψυχίατροι και εικαστικοί καλλιτέχνες άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι η δημιουργική έκφραση και συγκεκριμένα η ζωγραφική, βοηθούσε στην έκφραση των ασθενών και επηρέαζε θετικά την υγεία τους. Ψυχαναλυτές όπως ο Freud, o Jung, o Winnicott, o Oscar Pfister, η Melanie Klein, o Fairbairn, o Pickford, o Ernst Kris και άλλοι, χρησιμοποιούσαν την τέχνη ως εργαλείο έκφρασης για τους ασθενείς τους. Το 1925, ο Nolan C. Davis, χρησιμοποίησε την τέχνη θεραπευτικά σε νευρωτικούς ενήλικες.
Από τότε πολλά συνέβαλαν για να διαμορφωθεί και να εξελιχθεί αυτή η ξεχωριστή ψυχοθεραπευτική μέθοδος, που εμφανίστηκε με τον όρο art therapy. Γύρω στα 1930-1950 αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ (Margaret Naumburg) και στη Μεγάλη Βρετανία (Andrian Hill, Edith Cramer). Σήμερα αναγνωρίζεται ως επάγγελμα ψυχικής υγείας σε κάποιες χώρες, από το Εθνικό Σύστημα Υγείας τους ενώ σε άλλες, όπως και στην Ελλάδα, το επάγγελμα του εικαστικού ψυχοθεραπευτή δεν είναι πλήρως κατοχυρωμένο, όμως ασκείται για χρόνια σε πλαίσια ψυχικής υγείας, εκπαιδευτικούς φορείς και κοινωνικές δομές, στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.
Στην Ελλάδα άρχισε να εφαρμόζεται γύρω στο 1980 και το 1989 εισήχθηκε ο ελληνικός όρος εικαστική ψυχοθεραπεία, όταν ιδρύθηκε το Κέντρο Τέχνης και Ψυχοθεραπείας (ΚΤΨ), με σκοπό την έρευνα, την εφαρμογή και τη διάδοση της τέχνης ως μέσο έκφρασης, ανάπτυξης και θεραπευτικής βοήθειας. Από το 1994 άρχισε να λειτουργεί από το ΚΤΨ, 5/ετής εκπαίδευση μεταπτυχιακού επιπέδου, αντίστοιχη με αυτές των πανεπιστημίων της Ευρώπης και των ΗΠΑ και η οποία αναγνωρίστηκε το 2011 από την Ευρωπαϊκή Ένωση Ψυχοθεραπείας (ΕΑΡ). Από το 2021, που έγινε σύμπραξη του ΚΤΨ με το κολλέγιο ICPS το πρόγραμμα σπουδών μετατράπηκε σε Master in Art Psychotherapy (υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου Central Lancashire).
Σημαντικό να αναφέρουμε ότι φέτος επανιδρύθηκε ο Ελληνικός Σύλλογος Εικαστικών Ψυχοθεραπευτών (πρώην ΣΕΘΕ, 2005) και παράλληλα δημιουργείται και ένα ελληνικό δίκτυο για όλες τις ‘Θεραπείες Μέσω Τέχνης’.
- Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Αυτή την περίοδο οργανώνω τις δράσεις που θα ξεκινήσουν τον Οκτώβριο και αφορούν τρεις νέες ομάδες: μία ‘Ομάδα Εικαστικής Θεραπείας Εφήβων’, ηλικίας 13-16 ετών, μία ‘Ομάδα Αυτογνωσίας «Art as the Therapist”’ για ενήλικες και μία ‘Ομάδα Εμψύχωσης και Ενδυνάμωσης του «Ανοίκειν»’, στα αγγλικά-γαλλικά, για ανθρώπους από το εξωτερικό που έχουν έρθει προσωρινά ή και μόνιμα στον τόπο μας και προσπαθούν να προσαρμοστούν, κοινωνικοποιηθούν και ενταχθούν στην κοινότητα. Έχουν ήδη ξεκινήσει οι ατομικές συναντήσεις γνωριμίας, για την εισαγωγή μελών στις ανωτέρω ομάδες.
Τον ερχόμενο μήνα, θα λάβει χώρα ένα αυτογνωσιακό σεμινάριο εστιασμένο στην ‘Εικόνα Σώματος’ και στόχο την εμπειρία του σώματος μέσα από την κίνηση (σωματικότητα), την αισθαντικότητα (αισθήσεις) και την ελεύθερη εικαστική έκφραση (τέχνη). Σε αυτή τη βιωματική τριλογία, που απευθύνεται σε γυναίκες και άντρες κάθε ηλικίας, θα προσεγγίσουμε αυτή την ‘εικόνα-εντύπωση’ και σε ένα ασφαλές πλαίσιο διερεύνησης και αποδοχής, θα γίνει προσπάθεια αποτύπωσης, επεξεργασίας και εμβάθυνσης της, με στόχο την ευχαρίστηση του ατόμου και την ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης, μέσα σε ομαδικό πλαίσιο.
Αυτό το σεμινάριο θα αποτελέσει την εισαγωγή ή καλύτερα τον πρόλογο για την δημιουργία εβδομαδιαίας θεραπευτικής ομάδας, τη ‘Redesign yOurself”, εστιασμένης σε αυτή ακριβώς την θεματική και εμπλουτισμένη από εισηγήσεις και τεχνικές συνεργατών μου για το ολιστικό μοντέλο: ψυχή (art therapy), σώμα (θρέψη, yoga, tai chi, χοροθεραπεία) και πνεύμα (mindfulness). Αρχικός στόχος είναι η ευαισθητοποίηση σε σχέση με την εικόνα για το σώμα και τις μοναδικές ιδιαιτερότητές του (μέγεθος, βάρος, ύψος, χαρακτηριστικά, χρώμα δέρματος, σημάδια-ουλές-ακμή, δυσμορφίες, αναπηρία κ.α.) καθώς και η αντίληψη του εαυτού μέσα από αυτήν, μια αντίληψη που αλλάζει μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Απώτερος σκοπός είναι η επανόρθωση, η ‘εμπερίεξη’ και ίαση ‘στρεβλών’ εντυπώσεων, η αποδοχή και αγάπη του πιο ιερού όλων, του σώματος-εαυτού.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
